Tối ưu hóa phương pháp sư phạm nhằm phát triển năng lực bền vững: Hướng đi mới trong đào tạo giáo viên

Giáo dục phát triển bền vững không chỉ dừng lại ở việc truyền tải kiến thức về các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), mà còn đòi hỏi người học có khả năng tư duy phản biện, ra quyết định chiến lược và tham gia vào các giải pháp thực tế. UNESCO nhấn mạnh rằng giáo viên chính là nhân tố cốt lõi để hiện thực hóa giáo dục phát triển bền vững, nhưng một câu hỏi quan trọng đặt ra là liệu các phương pháp sư phạm hiện tại có thực sự hỗ trợ sinh viên sư phạm trong việc phát triển những năng lực cần thiết hay không.

Một cuộc khảo sát tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tiến hành đánh giá mức độ liên kết giữa 28 phương pháp giảng dạy đang được áp dụng với tám năng lực bền vững mà UNESCO đề xuất. Dựa trên các tiêu chí khoa học về giáo dục bền vững, các phương pháp này được phân loại thành ba nhóm: mức độ tác động cao, trung bình và thấp đối với việc phát triển năng lực bền vững của người học. Kết quả cho thấy, mặc dù gần một nửa số phương pháp giảng dạy có khả năng đóng góp vào việc phát triển năng lực bền vững, nhưng phần lớn chỉ đạt mức độ tác động trung bình. Điều này phản ánh thực tế rằng nhiều phương pháp chưa được khai thác tối đa để phát huy hiệu quả trong giáo dục bền vững. Các mô hình học tập dựa trên vấn đề (problem-based learning) và học tập theo dự án (project-based learning) được đánh giá cao về khả năng thúc đẩy tư duy phản biện, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Ngược lại, những phương pháp truyền thống như thuyết giảng (lecturing) ít có khả năng kích thích sự phát triển của các năng lực bền vững, trừ khi có sự điều chỉnh phù hợp.

Một trong những năng lực được hỗ trợ mạnh mẽ nhất thông qua các phương pháp giảng dạy tại HNUE là tự nhận thức (self-awareness), tư duy dự đoán (anticipatory competency) và giải quyết vấn đề tổng hợp (integrated problem-solving competency). Những kỹ năng này đóng vai trò quan trọng trong việc giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các vấn đề bền vững và tìm kiếm giải pháp sáng tạo. Tuy nhiên, tư duy hệ thống (systems thinking competency) và tư duy chiến lược (strategic competency) vẫn chưa được phát triển rộng rãi trong chương trình giảng dạy hiện tại. Một số phương pháp có tiềm năng thúc đẩy năng lực bền vững nhưng chưa được áp dụng phổ biến, bao gồm tranh luận (debate), học tập trải nghiệm (experiential learning), trò chơi giáo dục (games), phương pháp ghép nhóm (jigsaw) và nhập vai (role play). Đây là những phương pháp đã được công nhận về khả năng nâng cao tư duy phản biện và hợp tác, vốn là những yếu tố cốt lõi trong giáo dục phát triển bền vững. Dù một số phương pháp giảng dạy không được đánh giá cao trong việc thúc đẩy năng lực bền vững, nhưng nếu được điều chỉnh hợp lý, chúng vẫn có thể mang lại hiệu quả cao. Ví dụ, phương pháp hỏi - đáp (Q&A) có thể trở nên hiệu quả hơn nếu được triển khai theo mô hình đối thoại Socratic, giúp sinh viên phát triển tư duy phản biện thông qua các cuộc tranh luận có định hướng. Tương tự, việc sử dụng các công cụ trực quan (visual aids) có thể tạo ra sự tác động lớn hơn nếu được tích hợp vào những bài học mang tính tương tác và khuyến khích người học tham gia chủ động.

Những phát hiện trên nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên theo định hướng phát triển bền vững. Việc kết hợp các phương pháp giảng dạy mang tính hành động (action-oriented learning), học tập trải nghiệm (experiential learning) và học tập chuyển đổi (transformative learning) sẽ giúp sinh viên tiếp cận kiến thức một cách thực tế hơn, đồng thời tăng cường khả năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo. Các đề xuất rút ra từ phân tích này giúp hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa phương pháp giảng dạy và năng lực bền vững, đồng thời mang lại những định hướng quan trọng để nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên tại Việt Nam. Việc hệ thống hóa và nâng cao tính ứng dụng của các phương pháp giảng dạy sẽ không chỉ cải thiện hiệu quả giáo dục mà còn đảm bảo rằng sinh viên sư phạm được trang bị đầy đủ kỹ năng và kiến thức để trở thành những nhà giáo dục có năng lực trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Nguyen, T. P. (2024). Connecting Didactic Approaches and Sustainability Competencies: Evidence from a Teacher Education Institution in Vietnam. Vietnam Journal of Education, 8(1), 29–37. https://doi.org/10.52296/vje.2024.279