Mô hình Homeschooling (Giáo dục tại nhà) ở Việt Nam: Góc nhìn của phụ huynh và hướng đi trong giáo dục ngôn ngữ mẹ đẻ

Homeschooling - giáo dục tại nhà, là một mô hình đã phát triển mạnh mẽ ở nhiều quốc gia phương Tây từ những năm 1970. Tuy nhiên, tại Việt Nam, đây vẫn là một khái niệm mới mẻ và chưa được công nhận chính thức trong hệ thống giáo dục. Sự bùng phát của đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy sự quan tâm của nhiều bậc phụ huynh đến phương pháp học tập này, khi họ tìm kiếm những cách tiếp cận linh hoạt hơn để đáp ứng nhu cầu cá nhân của con cái. Một nghiên cứu định tính gần đây đã phân tích quan điểm của phụ huynh Việt Nam về Homeschooling và chiến lược họ sử dụng để phát triển kỹ năng ngôn ngữ mẹ đẻ cũng như cảm thụ văn học cho trẻ. Dữ liệu được thu thập thông qua các cuộc phỏng vấn bán cấu trúc với 20 phụ huynh tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, sử dụng phương pháp phân tích chủ đề nhằm xác định các mô hình và xu hướng trong cách tiếp cận giáo dục tại nhà.

Phát triển kỹ năng ngôn ngữ mẹ đẻ trong Homeschooling

Mặc dù Homeschooling có thể áp dụng nhiều tài liệu học tập quốc tế, phần lớn phụ huynh vẫn đánh giá cao tầm quan trọng của việc rèn luyện tiếng Việt. Họ nhận thức rằng, dù con cái có tiếp cận với nhiều ngoại ngữ, tiếng mẹ đẻ vẫn đóng vai trò nền tảng trong việc duy trì bản sắc văn hóa, phát triển tư duy và kết nối với xã hội. Tuy nhiên, cách tiếp cận của từng gia đình có sự khác biệt đáng kể. Một số phụ huynh chú trọng vào việc giảng dạy chính thức thông qua giáo trình ngữ văn hiện hành, trong khi số khác tập trung vào hoạt động đọc sách, kể chuyện và giao tiếp hằng ngày nhằm phát triển khả năng diễn đạt tự nhiên. Một điểm đáng chú ý là không phải phụ huynh nào cũng đặt trọng tâm vào việc dạy tiếng Việt một cách bài bản. Một số cha mẹ ưu tiên việc học ngoại ngữ với quan niệm rằng trẻ có thể phát triển tiếng Việt tự nhiên trong môi trường gia đình và xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều trẻ trong các gia đình này gặp khó khăn trong việc diễn đạt bằng tiếng Việt, đặc biệt là về từ vựng và kỹ năng viết.

Chiến lược giúp trẻ phát triển tiếng Việt

Các phụ huynh áp dụng nhiều chiến lược khác nhau để hỗ trợ con em mình nâng cao khả năng sử dụng tiếng mẹ đẻ. Đọc sách là phương pháp phổ biến nhất, với nhiều gia đình lựa chọn truyện cổ tích, sách thiếu nhi và tài liệu khoa học phù hợp với độ tuổi của trẻ. Một số phụ huynh còn yêu cầu trẻ tóm tắt nội dung sau khi đọc hoặc đặt câu hỏi để kiểm tra mức độ hiểu bài. Ngoài ra, việc rèn luyện kỹ năng nghe - nói cũng được chú trọng. Một số gia đình khuyến khích trẻ tham gia vào các nhóm bạn bè có cùng sở thích, thường xuyên giao tiếp bằng tiếng Việt để nâng cao kỹ năng ngôn ngữ. Một số khác lại sử dụng các chương trình truyền hình giáo dục và tài liệu nghe để hỗ trợ khả năng tiếp nhận ngôn ngữ của trẻ. Về kỹ năng viết, nhiều bậc cha mẹ yêu cầu con thực hành chính tả, luyện viết theo chủ đề và tham gia các cuộc thi viết nhằm phát triển khả năng diễn đạt. Một số gia đình kết hợp phương pháp sáng tạo, như viết nhật ký hoặc viết cảm nhận về sách đã đọc, để giúp trẻ hình thành phong cách diễn đạt tự nhiên hơn.

Cảm thụ văn học trong Homeschooling

Bên cạnh việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ, cảm thụ văn học cũng là một yếu tố quan trọng trong chương trình Homeschooling. Một số phụ huynh cho rằng đọc sách và thưởng thức văn học chỉ đơn thuần là hoạt động giải trí, trong khi số khác nhấn mạnh rằng việc phân tích tác phẩm văn học có thể giúp trẻ phát triển tư duy phản biện, cảm xúc thẩm mỹ và năng lực sáng tạo. Các phương pháp phổ biến để phát triển khả năng cảm thụ văn học bao gồm đọc sách kết hợp thảo luận, so sánh các tác phẩm văn học khác nhau và khuyến khích trẻ tự viết bài phân tích. Một số phụ huynh còn sử dụng tài liệu nghe, như sách nói và podcast về văn học, giúp trẻ tiếp cận nhiều góc nhìn đa dạng về tác phẩm.

Hạn chế và hướng phát triển của Homeschooling tại Việt Nam

Dù Homeschooling mang lại nhiều lợi ích, phương pháp này cũng tồn tại một số thách thức. Việc thiếu sự công nhận chính thức từ hệ thống giáo dục có thể khiến học sinh gặp khó khăn khi muốn quay lại học chính quy hoặc tham gia các kỳ thi quốc gia. Ngoài ra, không phải gia đình nào cũng có đủ thời gian và nguồn lực để đảm bảo một chương trình học tại nhà thực sự hiệu quả. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng với sự hỗ trợ từ các tổ chức giáo dục, tài liệu hướng dẫn và cộng đồng Homeschooling, phụ huynh có thể cải thiện chất lượng giáo dục tại nhà. Việc xây dựng một hệ thống hỗ trợ chính thống, chẳng hạn như các khóa học bổ trợ hoặc chương trình kiểm tra đánh giá định kỳ, có thể giúp Homeschooling trở thành một lựa chọn bền vững hơn tại Việt Nam.

Homeschooling đang dần trở thành một mô hình giáo dục thay thế đáng quan tâm tại Việt Nam. Dù chưa được hệ thống giáo dục công nhận chính thức, phương pháp này đã thu hút sự quan tâm của nhiều phụ huynh nhờ vào tính linh hoạt và khả năng cá nhân hóa nội dung học tập. Việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ mẹ đẻ và cảm thụ văn học là hai yếu tố quan trọng giúp đảm bảo trẻ em Homeschooling vẫn đạt được nền tảng giáo dục toàn diện. Để Homeschooling có thể phát triển bền vững, cần có sự kết nối giữa phụ huynh, nhà giáo dục và cơ quan quản lý để đảm bảo rằng trẻ được học tập trong một môi trường có định hướng và hỗ trợ phù hợp. Sự ra đời của các chính sách giáo dục linh hoạt, kết hợp với việc phổ biến các tài liệu hướng dẫn về Homeschooling, sẽ giúp phương pháp này trở thành một lựa chọn giáo dục khả thi và hiệu quả hơn trong tương lai.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Le, T. T. T., Ho, O. N. T., Tran, H. T., & Le, O. P. D. (2024). Insights into Homeschooling in Vietnam: Vietnamese Parents’ Perspectives and Approaches to Cultivating Mother Language Skills and Literary Appreciation for their Children. Vietnam Journal of Education, 8(1), 51–59. https://doi.org/10.52296/vje.2024.355