Trí tuệ nhân tạo và tư duy phản biện trong giáo dục tiếng Anh: Cơ hội, thách thức và định hướng phát triển

Trí tuệ nhân tạo và sự thay đổi trong tư duy phê phán của sinh viên

Sự xuất hiện của AI trong giáo dục đã mở ra những cách tiếp cận hoàn toàn mới đối với việc học tập và nghiên cứu. Các công cụ hỗ trợ ngôn ngữ, như ChatGPT hay Google Bard, giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận lượng kiến thức khổng lồ chỉ trong vài giây. Những nền tảng này có khả năng phân tích, tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn, giúp sinh viên tiết kiệm thời gian tìm kiếm tài liệu và có cái nhìn tổng quan hơn về một vấn đề. AI cũng cung cấp các gợi ý mang tính định hướng, giúp người học phát triển kỹ năng lập luận và phân tích dữ liệu một cách có hệ thống hơn.

Tuy nhiên, chính sự tiện lợi của AI lại đặt ra câu hỏi về khả năng tự suy nghĩ và đánh giá thông tin một cách độc lập. Khi sinh viên quá dựa vào AI để tìm kiếm câu trả lời, họ có thể dần mất đi động lực đào sâu và kiểm chứng thông tin. Hơn nữa, AI không phải lúc nào cũng chính xác, bởi nó có thể tạo ra thông tin sai lệch hoặc thiếu sót, đòi hỏi người học phải có kỹ năng đánh giá nguồn tin và đặt câu hỏi ngược lại thay vì chấp nhận mọi kết quả một cách thụ động.

Lợi ích và thách thức của AI đối với giáo dục tiếng Anh (EFL)

Việc tích hợp AI vào giảng dạy tiếng Anh mang lại nhiều lợi ích đáng kể. Công nghệ này giúp cá nhân hóa trải nghiệm học tập, điều chỉnh nội dung phù hợp với trình độ của từng sinh viên. AI có thể hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng nghe, nói, đọc, viết thông qua các nền tảng tương tác thông minh, giúp họ luyện tập phát âm và sửa lỗi ngữ pháp chính xác hơn. Ngoài ra, AI còn giúp sinh viên mở rộng vốn từ vựng, cải thiện khả năng diễn đạt thông qua các bài tập thực hành tự động và phản hồi tức thì.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng AI cũng đặt ra những thách thức lớn. Một trong số đó là sự suy giảm tư duy phản biện khi người học trở nên lệ thuộc vào AI để giải quyết vấn đề thay vì tự tìm tòi và khám phá. AI có thể cung cấp thông tin nhanh chóng, nhưng nó không thể thay thế sự sáng tạo và tư duy linh hoạt của con người. Việc sử dụng AI mà không có sự kiểm chứng thông tin có thể dẫn đến tình trạng sao chép máy móc và thiếu sáng tạo trong quá trình học tập.

Một vấn đề khác là tính khách quan của AI. Dữ liệu đầu vào mà AI sử dụng để phân tích và cung cấp thông tin có thể bị giới hạn hoặc mang tính thiên vị, làm ảnh hưởng đến nhận thức của người học. Nếu sinh viên không biết cách phân tích đa chiều, họ có thể bị ảnh hưởng bởi những nguồn thông tin phiến diện, từ đó làm giảm khả năng phản biện và tranh luận một cách chặt chẽ, logic.

Làm thế nào để kết hợp AI và phát triển tư duy phản biện?

Để tận dụng tối đa AI mà không làm suy giảm tư duy phản biện, sinh viên cần được hướng dẫn cách sử dụng công cụ này một cách có chọn lọc. Thay vì chỉ tìm kiếm câu trả lời trực tiếp từ AI, người học cần đặt câu hỏi một cách thông minh hơn, yêu cầu giải thích chi tiết, so sánh nhiều quan điểm khác nhau và đánh giá mức độ đáng tin cậy của thông tin. Giáo viên cũng cần khuyến khích sinh viên tự kiểm chứng thông tin bằng cách đối chiếu với các nguồn tài liệu uy tín, thay vì chỉ dựa vào một kết quả do AI cung cấp.

Bên cạnh đó, cần có những phương pháp giảng dạy giúp sinh viên phát triển kỹ năng tranh luận, phân tích dữ liệu và phản biện thông tin. Các bài tập nhóm, thảo luận mở và các dự án nghiên cứu thực tế có thể giúp sinh viên rèn luyện tư duy phản biện tốt hơn, thay vì chỉ tiếp nhận kiến thức một cách thụ động. Ngoài ra, giáo dục cũng nên tập trung vào việc đào tạo kỹ năng số, giúp sinh viên hiểu cách thức AI hoạt động, nhận diện các hạn chế của công nghệ này để sử dụng một cách hiệu quả và có trách nhiệm hơn.

Tại Việt Nam, việc tích hợp AI vào giáo dục tiếng Anh đang ngày càng phổ biến, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết. Một trong những bài học quan trọng từ các quốc gia tiên tiến là cần xây dựng một chương trình đào tạo kết hợp giữa công nghệ và tư duy phản biện. Không chỉ đơn thuần là sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ học tập, giáo viên cần hướng dẫn sinh viên cách khai thác AI để phân tích thông tin một cách đa chiều, tránh tình trạng lệ thuộc thụ động.

Ngoài ra, hệ thống giáo dục Việt Nam cần đầu tư vào các nền tảng học tập thông minh, có khả năng đánh giá chất lượng thông tin và hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng tự học. Cần xây dựng một hệ thống kiểm tra đánh giá không chỉ dựa trên kiến thức có sẵn, mà còn thúc đẩy khả năng suy luận, tranh luận và phản biện của sinh viên. Đồng thời, việc đào tạo giảng viên về công nghệ AI và tư duy phản biện cũng rất quan trọng để đảm bảo quá trình giảng dạy đạt hiệu quả tối đa.

Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi cách con người tiếp cận và xử lý thông tin, tạo ra những cơ hội to lớn nhưng cũng đặt ra không ít thách thức đối với tư duy phản biện. Đối với giáo dục tiếng Anh, AI là một công cụ mạnh mẽ giúp nâng cao hiệu suất học tập, nhưng nếu không được sử dụng đúng cách, nó có thể làm giảm khả năng tư duy độc lập của người học. Vì vậy, cần có một chiến lược giáo dục hợp lý để vừa tận dụng AI, vừa đảm bảo rằng sinh viên vẫn giữ được khả năng phân tích, đánh giá và sáng tạo trong quá trình học tập. Việt Nam có thể học hỏi từ các nước tiên tiến để xây dựng một hệ thống giáo dục hiện đại, giúp sinh viên không chỉ giỏi tiếng Anh mà còn phát triển tư duy phản biện, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của kỷ nguyên số.

Vân An lược dịch

Nguồn:

Darwin, Rusdin, D., Mukminatien, N., Suryati, N., Laksmi, E. D., & Marzuki. (2023). Critical thinking in the AI era: An exploration of EFL students’ perceptions, benefits, and limitations. Cogent Education, 11(1). https://doi.org/10.1080/2331186X.2023.2290342