Hướng tới mục tiêu giáo dục kĩ năng số và an toàn số cho học sinh trong thời đại trí tuệ nhân tạo

Trong bối cảnh công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển với tốc độ vượt bậc, tác động ngày càng sâu rộng, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục, việc chuyển đổi sang một hệ thống học tập số hóa và thông minh không chỉ mở ra những cơ hội đổi mới phương pháp giảng dạy mà còn đặt ra nhiều thách thức liên quan đến an toàn thông tin và bảo vệ học sinh trước những rủi ro trên không gian mạng. Các công nghệ tiên tiến như AI mang lại tiềm năng to lớn trong việc cá nhân hóa học tập và nâng cao hiệu quả giáo dục, song cũng đi kèm với những nguy cơ đáng kể về quyền riêng tư, an toàn thông tin và tác động tiêu cực của môi trường trực tuyến.

Trước thực tiễn đó, giáo dục kĩ năng số và an toàn số đã trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm trang bị cho học sinh khả năng sử dụng công nghệ một cách thành thạo và năng lực tự bảo vệ bản thân và gia đình trong không gian số. Nhận thức rõ tầm quan trọng này, ngày 12/3/2025, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tổ chức Hội thảo “Giáo dục kĩ năng số và an toàn số cho học sinh trong thời đại AI”. Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục kĩ năng số và an toàn số đối với học sinh trong thời đại số. Ông khẳng định rằng việc trang bị kiến thức và kĩ năng cần thiết sẽ giúp học sinh khai thác công nghệ một cách an toàn, hiệu quả, đồng thời bảo vệ bản thân trước các nguy cơ trên không gian mạng.

Ảnh 1. GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam phát biểu khai mạc Hội thảo

Trong khuôn khổ Hội thảo, ông Đỗ Đức Lân, Phó Trưởng phòng QLKH, ĐT và HTQT - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã đề cập đến việc giải quyết vấn đề an toàn số trong bối cảnh giáo dục số hóa với báo cáo “An toàn số trong bối cảnh chuyển đổi giáo dục ở Việt Nam”. Trong khi việc chuyển đổi sang môi trường học tập trực tuyến đem lại nhiều tiện ích thì vấn đề an toàn số ngày càng trở thành một thách thức lớn đối với học sinh. Báo cáo chỉ ra rằng, Việt Nam đã ghi nhận hơn 659.000 vụ tấn công mạng, ảnh hưởng đến 46,15% các cơ quan, doanh nghiệp, bao gồm nhiều đơn vị giáo dục. Trong khi học sinh, giáo viên và phụ huynh ngày càng phụ thuộc vào công nghệ, kiến thức và kĩ năng bảo vệ an toàn số vẫn còn hạn chế. Học sinh là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất, do thiếu kinh nghiệm và nhận thức về các rủi ro như lừa đảo trực tuyến, xâm phạm quyền riêng tư, đánh cắp thông tin cá nhân và bạo lực mạng. Để giải quyết vấn đề này, báo cáo nhấn mạnh việc giáo dục an toàn số cho học sinh ngay từ cấp học đầu tiên. Học sinh cần được trang bị các kĩ năng nhận diện các mối nguy hại trực tuyến, bảo vệ thông tin cá nhân và hiểu rõ quyền riêng tư trong không gian mạng. Song song với đó, việc tập huấn cho giáo viên, nâng cao nhận thức cho phụ huynh cũng cần được đẩy mạnh, đi cùng với sự hợp tác với các tổ chức công nghệ để triển khai các giải pháp để bảo vệ nhóm đối tượng học sinh. Báo cáo này cũng đồng thời giới thiệu tài liệu "Hướng dẫn dạy học kĩ năng số và an toàn Internet dành cho giáo viên", một nguồn tham khảo quan trọng giúp giáo viên nâng cao năng lực giảng dạy về kĩ năng số. Tài liệu cung cấp hướng dẫn chi tiết về bảo vệ quyền riêng tư, nhận diện rủi ro trên không gian mạng, giao tiếp trực tuyến an toàn và ứng xử có trách nhiệm trong môi trường số. Đồng thời, tài liệu hỗ trợ giáo viên tổ chức các hoạt động giảng dạy sáng tạo, phát triển tư duy phản biện và nâng cao nhận thức của học sinh về an toàn số, góp phần giúp học sinh tiếp cận và sử dụng công nghệ một cách an toàn, hiệu quả.

Ảnh 2. Ông Đỗ Đức Lân, Phó Trưởng QLKH, ĐT và HTQT - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam trao đổi tại Hội thảo

Khi an toàn số trở thành trọng tâm, một câu hỏi quan trọng đặt ra là làm thế nào để học sinh không chỉ tự bảo vệ mình mà còn trở thành công dân số có trách nhiệm. Tại Hội thảo, ông Ruici Tio, Giám đốc Chương trình Chính sách công, Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Tập đoàn Meta đã giới thiệu chương trình "Tư duy thời đại số", một sáng kiến toàn cầu triển khai tại hơn 18 quốc gia, trong đó có Việt Nam từ năm 2019. Chương trình đã đào tạo hơn 900.000 học sinh và 70.000 giáo viên về kĩ năng số và an toàn Internet, được áp dụng tại 41 tỉnh thành. Chương trình hướng tới xây dựng một thế hệ công dân số có trách nhiệm, thành thạo công nghệ, có ý thức về quyền riêng tư, ứng xử có văn hóa và an toàn trên môi trường mạng. Thông qua các tình huống thực tế và thảo luận về đạo đức số, học sinh được rèn luyện khả năng giao tiếp, hợp tác trực tuyến an toàn và có trách nhiệm. Trong tương lai, chương trình sẽ mở rộng đối tượng tiếp cận, bao gồm phụ huynh và giáo viên, nhằm nâng cao nhận thức chung về an toàn số. Tập đoàn Meta cam kết phối hợp với các cơ quan giáo dục để tích hợp nội dung chương trình vào hệ thống giáo dục chính quy, đảm bảo học sinh tiếp cận kiến thức công nghệ một cách bài bản và hiệu quả.

Ảnh 3. Ông Ruici Tio, Giám đốc Chương trình Chính sách công, Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Tập đoàn Meta chia sẻ tại Hội thảo

Từ việc giáo dục an toàn số và công dân số, ông Lương Đình Hải, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam tiếp tục đề cập đến một yếu tố quan trọng trong thời đại công nghệ đó là AI. Trong khi các công nghệ AI đang ngày càng phát triển và ứng dụng rộng rãi, việc trang bị cho học sinh các kiến thức và kĩ năng về AI là vô cùng cần thiết. Báo cáo về "Khung năng lực AI dành cho học sinh phổ thông" đã làm rõ sự cần thiết phải tích hợp AI vào chương trình giảng dạy nhằm giúp học sinh hiểu rõ về các công nghệ tiên tiến này và phát triển các kĩ năng giải quyết vấn đề, sáng tạo và tư duy phản biện​; biết cách ứng dụng công nghệ, biết khai thác để hỗ trợ học tập; nhận diện được rủi ro, tác động xã hội và đảm bảo sử dụng AI một cách an toàn. Tuy nhiên, như báo cáo chỉ ra, việc triển khai giảng dạy AI không phải là một nhiệm vụ đơn giản. Điều này đòi hỏi phải có một hệ thống giáo dục đồng bộ với đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản về AI và các công cụ giảng dạy hiện đại. Việc cung cấp các tài nguyên học tập về AI cùng với các nền tảng học trực tuyến hỗ trợ giảng dạy sẽ giúp học sinh vừa làm quen với công nghệ này, vừa trang bị những kỹ năng cần thiết để ứng dụng vào thực tế.

Báo cáo do bà Phạm Thị Hiền, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ thông tin - Truyền thông Vietnet (Vietnet-ICT) trình bày, tập trung vào nghiên cứu năng lực sử dụng AI tạo sinh (GenAI) của học sinh THCS và THPT tại Việt Nam dựa trên khảo sát 248 học sinh, 28 giáo viên và phỏng vấn sâu 3 đại diện từ Sở Giáo dục và Đào tạo. Kết quả cho thấy học sinh chủ yếu tiếp cận AI qua truyền thông đại chúng nhưng thiếu đào tạo bài bản, dẫn đến khả năng khai thác công nghệ chưa hiệu quả. Đặc biệt, nhận thức về đạo đức và trách nhiệm khi sử dụng AI còn hạn chế. Báo cáo cũng chỉ ra sự chênh lệch về năng lực AI giữa các nhóm học sinh theo khu vực, giới tính và dân tộc, trong đó học sinh thành thị, nam giới và dân tộc Kinh có lợi thế hơn. Trước thực trạng này, báo cáo đề xuất tích hợp giáo dục AI vào chương trình chính khóa, đồng bộ hóa với chiến lược quốc gia và nâng cao năng lực giáo viên nhằm trang bị cho học sinh kĩ năng sử dụng AI an toàn, hiệu quả.

Ảnh 4. Một số nội dung được trình bày tại Hội thảo

Cũng trong khuôn khổ Hội thảo, Tọa đàm “Giáo dục an toàn số, kĩ năng số trong thời đại AI” đã diễn ra với sự tham gia của đại diện các đơn vị nghiên cứu, lãnh đạo Vụ, Cục thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các chuyên gia, diễn giả. Tọa đàm là diễn đàn quan trọng để thảo luận và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục an toàn số, trong bối cảnh AI ngày càng phát triển và tác động sâu rộng đến môi trường học tập số.

Ảnh 5. Các đại biểu, chuyên gia trao đổi tại Tọa đàm

Có thể thấy, Hội thảo đã khẳng định rằng giáo dục kĩ năng số và an toàn số không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là nền tảng quan trọng để học sinh phát triển trong kỉ nguyên số. Các thảo luận đã làm rõ cả thách thức lẫn cơ hội trong việc trang bị cho học sinh những năng lực cần thiết nhằm khai thác công nghệ một cách hiệu quả, an toàn và có trách nhiệm.

Việc tích hợp an toàn số, tư duy số và AI vào giáo dục giúp học sinh làm chủ công nghệ, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ bản thân và cộng đồng trước các rủi ro trên không gian mạng. Để đạt được mục tiêu này cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, doanh nghiệp công nghệ và các cơ quan quản lí giáo dục. Những sáng kiến và giải pháp được đề xuất trong Hội thảo sẽ là nền tảng quan trọng để xây dựng một thế hệ học sinh Việt Nam có tư duy số vững chắc.

Khánh Linh