Làm tốt công tác hướng nghiệp: Giải pháp giảm áp lực cho học sinh

Trong những năm gần đây, kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 đã trở thành một trong những áp lực lớn đối với học sinh và phụ huynh, đặc biệt là tại những thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Ngày 24/2/2025, Ủy ban nhân dân (UBND) Thành phố Hà Nội công bố kế hoạch tuyển sinh lớp 10 trung học phổ thông (THPT) năm học 2025-2026. Theo đó, năm học 2024-2025, Hà Nội dự kiến có khoảng 127.000 học sinh xét tốt nghiệp trung học cơ sở (THCS). Trong đó, khoảng 79.000 học sinh sẽ trúng tuyển vào các trường THPT công lập. Như vậy, toàn thành phố chỉ có khoảng hơn 60% học sinh tốt nghiệp THCS đỗ vào các trường THPT công lập, còn lại nếu có nguyện vọng sẽ tiếp tục theo học tại các loại hình trường khác nhau (tư thục, giáo dục thường xuyên, trường nghề…). Trước thực tế này, công tác hướng nghiệp trong nhà trường trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Học sinh THCS tham gia hoạt động hướng nghiệp (Nguồn: Trường Trung cấp Ý Việt)

Ngày 14/05/2018, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018-2025” (Đề án 522). Đề án nhấn mạnh việc đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục hướng nghiệp, gắn kết với thực tiễn sản xuất và nhu cầu xã hội, đồng thời thúc đẩy các biện pháp phân luồng học sinh sau THCS và THPT vào giáo dục nghề nghiệp. Triển khai Đề án 522, việc thực hiện chương trình giáo dục hướng nghiệp tại các trường THCS và THPT đã đạt được nhiều kết quả, đánh dấu bước tiến quan trọng trong công tác đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng nghề nghiệp. Theo số liệu mới nhất Bộ GDĐT, ở cấp THCS, tỷ lệ các trường tổ chức chương trình giáo dục hướng nghiệp gắn liền với thực tiễn sản xuất, kinh doanh và dịch vụ của địa phương đạt 68,52%, vượt chỉ tiêu đề ra là 55%. Ở cấp THPT có 75,93% các trường thực hiện, vượt mức mục tiêu ban đầu 60%. Tỷ lệ trường có giáo viên kiêm nhiệm làm nhiệm vụ tư vấn hướng nghiệp cấp THCS đạt 74,07%, cấp THPT đạt 77,78%, vượt chỉ tiêu đề ra. Các hoạt động tuyên truyền và định hướng nghề nghiệp đã được tổ chức rộng rãi nhằm nâng cao nhận thức của học sinh, phụ huynh và xã hội về tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh. Một điểm nổi bật trong thời gian qua là việc tích hợp giáo dục STEM vào các môn học, giúp học sinh sớm nhận thức và định hướng nghề nghiệp thông qua các hoạt động thực hành khoa học, kỹ thuật, công nghệ, và toán học. Việc này đã giúp nâng cao tính ứng dụng và khả năng thích nghi của học sinh với các lĩnh vực công việc trong tương lai.

Mặc dù đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận nhưng theo bộ GDĐT, trong quá trình triển khai đề án, vẫn còn nhiều bất cập, tồn tại liên quan đến thiếu sự đồng bộ giữa các vùng miền, hạn chế về tài liệu, công cụ hỗ trợ, cơ sở vật chất, nguồn nhân lực thực hiện, kinh phí triển khai, công tác phối hợp giữa nhà trường, gia đình, sự quan tâm, nhận thức của toàn xã hội. Bối cảnh thi cử có nhiều đổi mới khiến học sinh và phụ huynh thêm nhiều băn khoăn lo lắng. Mặc dù các địa phương đã thông báo sớm môn thi thứ 3 nhưng việc ôn thi vẫn tạo tâm lý áp lực cho nhà trường và học sinh. Bên cạnh đó, theo quy định của Thông tư 29, việc dạy thêm có thu phí trong nhà trường sẽ không diễn ra. Mỗi tuần, mỗi môn thi sẽ được nhà trường tiến hành ôn tập 2 tiết miễn phí trong khi đó, những năm trước, thời điểm này việc ôn tập diễn ra rất sôi nổi. Sở GDĐT các địa phương đã và đang triển khai nhiều giải pháp để đảm bảo đủ chỗ học cho học sinh, làm tốt công tác hướng nghiệp. Tại phiên họp Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho học sinh trong các cơ sở giáo dục trung học ngày 5/12/2024, các chuyên gia cũng chỉ ra rằng một trong những nguyên nhân chính khiến công tác hướng nghiệp gặp trong các nhà trường còn gặp khó khăn nằm ở chính sách và nguồn lực. Hiện còn nhiều hạn chế về đầu tư tài chính, con người và công cụ thực hiện. Đội ngũ làm công tác hướng nghiệp phần lớn là nghiệp dư, thiếu kỹ năng chuyên sâu. Vì vậy, giải pháp cấp bách nhất là cần có sự đầu tư mạnh mẽ về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và đưa ra những chính sách tài chính cụ thể, hỗ trợ giáo dục hướng nghiệp và phân luồng thay vì chỉ phụ thuộc vào ngân sách địa phương. Bên cạnh đó, thực tế nhiều phụ huynh vẫn có tâm lý chung mong con đỗ vào lớp 10 THPT công lập để có môi trường tốt, được miễn học phí theo chính sách mới nhất của Bộ Chính trị. Để thay đổi nhận thức, thuyết phục xã hội về việc học nghề, cần phải chú trọng hơn nữa các chính sách về đầu ra cho các nghề nghiệp đã được định hướng trong nhà trường cũng như đào tạo sau khi phân luồng; hướng đào tạo nghề phải đáp ứng nhu cầu của xã hội và đảm bảo công bằng. 

Công tác hướng nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh định hướng tương lai, đặc biệt là trong bối cảnh tuyển sinh vào lớp 10 ngày càng cạnh tranh. Việc triển khai hiệu quả công tác hướng nghiệp không chỉ giúp học sinh có thêm nhiều lựa chọn phù hợp mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền giáo dục.

Hà Giang

Tài liệu tham khảo:

Chính phủ (2018): Quyết định số 522/QĐ- Phê duyệt Đề án "Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025". https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=193710

Bộ GDĐT (2024): Thúc đẩy giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho học sinh trung học. https://moet.gov.vn/tintuc/Pages/tin-tong-hop.aspx?ItemID=10098

UBND Thành phố Hà Nội (2025): Kế hoạch tuyển sinh vào lớp 10 trung học phổ thông năm học 2025-2026. https://hanoi.edu.vn/phong-quan-ly-thi-va-kdcl/ha-noi-ban-hanh-ke-hoach-tuyen-sinh-vao-lop-10-trung-hoc-pho-thong-nam-hoc-2025/ctmb/552/16079