Quản trị Đại học toàn cầu (University Governance): Xu hướng trong Kỷ nguyên Công nghệ

Quản trị đại học - một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng trong giáo dục đại học, liên quan đến các phương thức, chiến lược và mô hình quản lý được áp dụng để điều hành các cơ sở giáo dục bậc cao. Mặc dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau, quản trị đại học thường xuyên gắn liền với các yếu tố như quản lý chiến lược, tài chính, ra quyết định và sự tham gia của các bên liên quan.

Quản trị đại học có thể hiểu là quá trình tổ chức, lãnh đạo và quản lý các trường đại học nhằm đạt được các mục tiêu giáo dục, nghiên cứu và phát triển bền vững. Đây không chỉ là các hoạt động hành chính mà còn bao gồm việc xây dựng và triển khai các chính sách chiến lược để đảm bảo sự phát triển của cơ sở giáo dục trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng tăng. Theo Ngọc (2018), quản trị đại học là việc quản lý nguồn lực của trường; giúp phát triển các mối quan hệ với các bên liên quan như sinh viên, giảng viên, các tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp và cộng đồng. Quá trình này cần phải phản ánh sự cân bằng giữa các yếu tố này để tạo ra một môi trường học tập và nghiên cứu hiệu quả. Dưới đây là một số cách tiếp cận và khía cạnh quan trọng trong quản trị đại học:

- Tiếp cận quản trị học thuật: Tiếp cận này tập trung vào các vấn đề liên quan đến giảng dạy, nghiên cứu và các hoạt động học thuật của trường đại học. Trong đó, các quyết định quản lý được đưa ra chủ yếu dựa trên tiêu chí học thuật, tức là làm sao để nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển chương trình giảng dạy và khuyến khích nghiên cứu. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng các trường đại học thành công thường có mô hình quản lý học thuật mạnh mẽ, trong đó các giảng viên có vai trò quan trọng trong quá trình ra quyết định (Clark, 2020). Theo Altbach và Salmi (2011), các trường đại học lớn và có uy tín toàn cầu thường áp dụng cách tiếp cận này, tập trung vào việc tuyển dụng và duy trì đội ngũ giảng viên chất lượng cao, phát triển các chương trình học tập đổi mới và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu xuất sắc. Việc các giảng viên tham gia vào quá trình ra quyết định giúp duy trì chất lượng và uy tín của trường đại học.

- Tiếp cận quản trị theo mô hình doanh nghiệp: Quản trị đại học theo mô hình doanh nghiệp ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt tại các trường đại học ở các quốc gia có nền kinh tế phát triển. Mô hình trên xem các trường đại học như những tổ chức kinh tế, trong đó các quyết định được đưa ra dựa trên các nguyên tắc hiệu quả, cạnh tranh và giá trị. Điều này bao gồm việc tối ưu hóa chi phí, gia tăng nguồn thu ngoài học phí và tìm kiếm cơ hội hợp tác với doanh nghiệp. Mô hình quản trị doanh nghiệp yêu cầu các trường đại học phát triển các chiến lược dài hạn để duy trì sự phát triển tài chính bền vững. Một ví dụ điển hình là các trường đại học tại Mỹ, như Harvard và Stanford, nơi việc huy động nguồn lực tài chính từ các quỹ từ thiện và hợp tác với các công ty là phần quan trọng trong chiến lược phát triển của trường. Trong bối cảnh tài chính giáo dục ngày càng gặp khó khăn, các trường đại học phải tái cấu trúc mô hình tài chính để đảm bảo hoạt động. Nguồn thu truyền thống từ học phí không còn đủ để duy trì hoạt động của nhiều trường. Do đó, các cơ sở giáo dục này đang tìm kiếm các nguồn thu mới từ các hoạt động nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và hợp tác với tổ chức doanh nghiệp. Bên cạnh đó, mô hình hợp tác công tư (PPP) cũng ngày càng được ưa chuộng trong việc phát triển cơ sở vật chất và dịch vụ giáo dục. Mô hình này không chỉ giảm bớt gánh nặng tài chính cho các trường đại học mà còn tạo ra cơ hội học tập chất lượng cao cho sinh viên với chi phí hợp lý (Martinez & Lopez, 2021).

- Tiếp cận quản trị tham gia: Tiếp cận quản trị tham gia (participatory governance) nhấn mạnh sự cần thiết phải có sự tham gia của tất cả các bên liên quan trong quá trình ra quyết định tại trường đại học; bao gồm sự tham gia của sinh viên, giảng viên, nhân viên và các tổ chức cộng đồng trong việc xây dựng chính sách và các chiến lược phát triển trường. Theo nghiên cứu của Birnbaum (2020), mô hình này giúp tăng tính minh bạch và trách nhiệm trong quá trình ra quyết định và có thể dẫn đến việc cải thiện môi trường học tập và giảng dạy. Các trường đại học như University of California, Berkeley đã áp dụng mô hình này, tạo ra các cơ chế tham gia để sinh viên và giảng viên có thể đóng góp ý kiến trong việc xây dựng các chính sách giáo dục và nghiên cứu (Coates, 2019). Mô hình quản trị tham gia giúp các trường đại học duy trì mối quan hệ mật thiết với cộng đồng học thuật và sinh viên, qua đó xây dựng một môi trường học tập cởi mở và dân chủ. Hợp tác giữa các trường đại học và doanh nghiệp cũng đang trở thành một xu hướng nổi bật. Các trường đại học không chỉ cung cấp tri thức mà còn đào tạo kỹ năng thực tế thông qua các chương trình hợp tác nghiên cứu và thực tập với các công ty, giúp sinh viên có cơ hội áp dụng kiến thức vào thực tiễn (Mense và cộng sự, 2018). Chế độ hợp tác này cũng tạo ra những cơ hội nghiên cứu và sáng tạo mới, giúp các trường đại học mở rộng mạng lưới và tăng cường giá trị cộng đồng.

- Tiếp cận quản trị dựa trên kết quả: Một tiếp cận khác là quản trị đại học dựa trên kết quả, trong đó các trường đại học tập trung vào việc đạt được các mục tiêu cụ thể và đo lường hiệu quả hoạt động dựa trên các chỉ số định lượng. Theo Castells (2017), mô hình này tập trung vào việc cải thiện các kết quả đầu ra của quá trình giáo dục và nghiên cứu, như tỷ lệ tốt nghiệp, tỷ lệ sinh viên có việc làm sau khi ra trường, và chất lượng bài báo khoa học. Các chỉ số hiệu quả cũng giúp các trường đại học tạo ra một chiến lược phát triển bền vững, thông qua việc thu hút tài trợ nghiên cứu và cải thiện các chương trình học. Chẳng hạn, các trường đại học hàng đầu như Massachusetts Institute of Technology (MIT) sử dụng các chỉ số đo lường để theo dõi sự tiến bộ của các chương trình nghiên cứu và sự phát triển của cơ sở hạ tầng giảng dạy.

Các mô hình quản trị, từ quản trị học thuật đến quản trị theo mô hình doanh nghiệp và quản trị tham gia, … đều có ưu điểm và thách thức riêng, tùy thuộc vào bối cảnh của từng cơ sở giáo dục. Việc lựa chọn một cách tiếp cận quản trị phù hợp không chỉ giúp trường đại học đạt được mục tiêu giáo dục mà còn giúp họ thích ứng với các thách thức mới trong môi trường giáo dục và xã hội toàn cầu. Cùng với các tiếp cận trên, có một số xu hướng quản trị toàn cầu trong giáo dục đại học hiện nay đã được ghi nhận, đặc biệt trong bối phát triển của công nghệ.

Ứng dụng công nghệ trong quản lý và giảng dạy

Công nghệ ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả quản trị đại học. Các đại học trên thế giới đang tích cực áp dụng công nghệ thông tin để tối ưu hóa các quy trình quản lý và giảng dạy. Một trong những ứng dụng điển hình là việc sử dụng hệ thống quản lý học tập (LMS), giúp giảng viên và sinh viên có thể tương tác hiệu quả hơn thông qua các nền tảng trực tuyến. Những nền tảng này không chỉ giúp quản lý việc giảng dạy mà còn giúp theo dõi sự tiến bộ của sinh viên, từ đó đưa ra các chiến lược can thiệp kịp thời. Hơn nữa, học trực tuyến đang trở thành xu hướng chủ đạo. Theo báo cáo của UNESCO (2020), sự phát triển mạnh mẽ của các khóa học trực tuyến đại chúng (MOOC) đã tạo ra một làn sóng mới trong giáo dục toàn cầu, mở rộng cơ hội học tập cho hàng triệu người. Các trường đại học đang áp dụng mô hình học kết hợp (blended learning), kết hợp giữa học trực tuyến và học truyền thống, nhằm tạo ra những phương thức học linh hoạt hơn, phù hợp với nhu cầu của sinh viên toàn cầu.

Hình 1. Trung tâm Đào tạo từ xa, Đại học Thái Nguyên – Một mô hình tiên phong trong ứng dụng công nghệ trong quản trị, đào tạo

Tính bền vững và trách nhiệm xã hội

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và các vấn đề môi trường ngày càng trở nên nghiêm trọng, các trường đại học toàn cầu đang chú trọng đến việc triển khai các sáng kiến bền vững. Các chương trình nghiên cứu và giảng dạy về phát triển bền vững không chỉ dừng lại ở các môn học cụ thể mà còn được tích hợp vào các chiến lược quản trị của trường. Các trường đại học đang tích cực thực hiện các chính sách xanh như giảm thiểu lượng khí thải carbon, sử dụng năng lượng tái tạo và tái chế. Một ví dụ rõ ràng là trường đại học University of California, Berkeley, nơi các chương trình nghiên cứu về năng lượng tái tạo và giảm thiểu khí thải đã được đưa vào chương trình giảng dạy. Ngoài ra, trường cũng áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường trong hoạt động của mình, từ việc sử dụng nguồn năng lượng sạch cho đến giảm lượng chất thải và phát triển các chương trình tái chế.

Tính trách nhiệm xã hội của các trường đại học cũng được thể hiện qua việc đào tạo sinh viên có ý thức về các vấn đề toàn cầu như công bằng xã hội và phát triển bền vững. Theo nghiên cứu của Gupta và cộng sự (2021), các chương trình giáo dục vì sự phát triển bền vững (Sustainable Development Education - SDE) không chỉ giúp sinh viên hiểu biết về các vấn đề môi trường mà còn phát triển những phẩm chất cần thiết để trở thành công dân toàn cầu có trách nhiệm.

Cải cách đào tạo giảng viên và phát triển nghề nghiệp

Một xu hướng đáng chú ý là sự chú trọng vào việc đào tạo và phát triển giảng viên. Các trường đại học đang đầu tư vào việc nâng cao kỹ năng giảng dạy của giảng viên, đặc biệt là trong bối cảnh công nghệ giáo dục phát triển mạnh mẽ. Các khóa đào tạo về sử dụng công nghệ trong giảng dạy và phương pháp giảng dạy sáng tạo đang được triển khai để giảng viên có thể đáp ứng được nhu cầu học tập ngày càng cao của sinh viên. Cùng với đó, các chế độ đãi ngộ và thăng tiến cho giảng viên cũng được cải cách, nhằm tạo động lực làm việc và giữ chân các tài năng. Việc cải thiện điều kiện làm việc và hỗ trợ nghiên cứu cho giảng viên không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của các chương trình học.

Một số điểm mới trong hợp tác quốc tế

Quản trị đại học toàn cầu cũng đang được củng cố, điều chỉnh, khi các trường đại học mở rộng các chương trình hợp tác quốc tế, đặc biệt qua đại dịch Covid-19. Hợp tác này không chỉ diễn ra dưới hình thức trao đổi sinh viên mà còn là các chương trình giảng dạy chung và nghiên cứu chung giữa các trường đại học trên toàn cầu. Các trường đại học lớn như Harvard, Oxford, và Stanford đều đã triển khai các chương trình học trực tuyến toàn cầu, tạo ra cơ hội học tập cho sinh viên ở các quốc gia khác nhau mà không cần phải di chuyển (Jenkins, 2021).

Hình 2. PGS.TS. Nguyễn Hữu Công, Phó Giám đốc Đại học Thái Nguyên, Giám đốc Trung tâm đào tạo Từ xa, phát biểu tại Hội thảo về nâng cao chất lượng đào tạo từ xa

Tóm lại, các xu hướng mới trong quản trị đại học không chỉ tập trung vào việc cải thiện chất lượng giảng dạy mà còn bao gồm các yếu tố như công nghệ, bền vững, và tính linh hoạt trong mô hình tài chính. Việc áp dụng công nghệ, tăng cường sự tham gia của các bên liên quan, cũng như phát triển các chương trình bền vững sẽ giúp các trường đại học không chỉ nâng cao chất lượng giáo dục mà còn đáp ứng được các thách thức của thế kỷ 21. Quản trị đại học hiện đại phải không ngừng đổi mới để đảm bảo rằng các cơ sở giáo dục có thể cung cấp tri thức và kỹ năng phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động toàn cầu.

Lương Ngọc, Vân An

Tài liệu tham khảo

Altbach, P. G., & Salmi, J. (2011). The road to academic excellence: The making of world-class research universities. The World Bank.

Birnbaum, R. (2020). Management fads in higher education: Where they come from, what they do, why they fail. Jossey-Bass.

Castells, M. (2017). The university in the network society. Oxford University Press.

Clark, B. R. (2020). Sustaining change in universities: Continuities in case studies and theory. McGill-Queen's University Press.

Coates, H. (2019). University participation and outcomes: A global perspective. Routledge.

Gupta, S. L., Kishor, N., Mishra, N., Mathur, S., & Gupta, U. (Eds.). (2021). Digitalization of Higher Education Using Cloud Computing: Implications, Risk, and Challenges. CRC Press.

Mense, Evan & Lemoine, Pamela & Garretson, Christopher & Richardson, Michael. (2018). The Development of Global Higher Education in a World of Transformation. Journal of Education and Development. 2(3). 47-60. https://doi.org/10.20849/jed.v2i3.529

Martinez, A., & Lopez, M. (2021). Public-private partnerships in higher education: A global perspective. Oxford University Press.

McCowan, T., Leal Filho, W., & Brandli, L. (2021). Universities facing climate change and sustainability. https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10142640/1/GUC%20Study_Universities%20facing%20Climate%20Change%20and%20Sustainability.pdf